نویسنده: ذاکر جلالی از مقامات وزارت امور خارجه افغانستان
نشست سوم دوحه؛ ارزیابی رابطه امارت با غرب ذاکر جلالی در بحث آکادمیک تحت عنوان نشست سوم دوحه: نحوه تعامل امارت‌اسلامی با جامعه جهانی به همت مرکز مطالعات راهبردی وزارت امور خارجه و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، اولین نشست نمایندگان ویژه بسیاری از کشورها برای افغانستان در ماه می 2023 در دوحه برگزار شد.
دوم آن نشست در 18 و 19 فبروری سال جاری بود که از امارت نیز برای شرکت در آن دعوت شد؛ اما شرکت در آن به دلیل عدم احراز شرایط امارت میسر نشد. اکنون سومین نشست قرار است در 30 جون و 1 جولای برگزار شود. این بار نه تنها از امارت دعوت شده است، بلکه بسیاری از هیئت‌های غربی و منطقه ای به کابل آمده اند و تلاش می کنند امارت را به شرکت در نشست سوم دوحه تشویق کنند.
ماه گذشته، خانم رزماری دی کارلو، معاون دبیرکل، معاون وزیر امور خارجه قطر، هیئت سازمان همکاری اسلامی و نماینده ویژه اتحادیه اروپا، توماس نیکلاسن، به کابل آمدند و وزیر امور خارجه را برای شرکت در نشست سوم تشویق کردند.
به نظر می رسد این بار مدیران و میزبانان این نشست در تلاش هستند تا فرصت حضور امارت در نشست سوم دوحه را فراهم کنند تا عدم مشارکت هیئت امارت مانند نشست گذشته بر جلسه بعدی سایه نی افکند.
امارت مذاکرات مقدماتی با معاون دبیرکل سازمان ملل متحد و مقامات قطری در مورد نشست سوم دوحه داشته است و دستور کار اولیه نیز برای گفتگو به اشتراک گذاشته شده است و بیشتر مباحثی را تحت نظر دارند که طرفین برای بحث راجع به آن آمادگی داشته باشند؛ اما کابل بر اساس وعده سازمان ملل متحد منتظر است تا تمام جزئیات نهایی، دستور کار و ترکیب نشست را به اشتراک بگذارد تا براساس آن در مورد مشارکت تصمیم گیری شود. پیشینه نشست‌های دوحه سلسله نشست‌های دوحه در واقع به قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل بر می‌گردد. در ماه مارچ ۲۰۲۳ شورا با تصویب قطعنامه 2679، دبیر کل را موظف کرد تا ارزیابی مستقلی از وضعیت افغانستان انجام دهد. مجریان اصلی این طرح جاپان و امارات متحده عربی بودند که در آن زمان پن هولدران پرونده افغانستان در شورای امنیت بودند.
بنا به درخواست شورای امنیت، دبیرکل در 25 اپریل سال گذشته فریدون سینیرلی اوغلو سیاستمدار و دیپلمات سابق ترکیه را به عنوان هماهنگ کننده ویژه برای انجام ارزیابی مستقل منصوب کرد. سینیرلی اوغلو اولین پیش نویس ارزیابی خود را در 17 نوامبر با کشورهای عضو شورای امنیت به اشتراک گذاشت.
در مورد ارزیابی بین کشورهای عضو شورای امنیت بحث های زیادی وجود داشت. روسیه و چین تاکید کردند که نظر دولت افغانستان در مورد پیشنهادات ارزیابی باید در نظر گرفته شود.
در نهایت ارزیابی مستقل سینیرلی اوغلو در تاریخ 29 دسامبر 2023 طی قطعنامه 2721 در حالی به تصویب شورای امنیت رسید که رای چین و روسیه نه مثبت و منفی بلکه ممتنع بود.
به این ترتیب ارزیابی مستقل سینیرلی اوغلو به تایید شورای امنیت سازمان ملل رسید. ارزیابی سینیرلی اوغلو ارزیابی سینیرلی اوغلو از چهار بخش تشکیل شده است که عبارتند از مقدمه، مسائل و اولویت های مهم، توصیه ها و نتیجه گیری. از میان این چهار بخش، دو بخش اصلی وجود دارد، به عنوان مثال، بخش دوم موضوعات و اولویت های مهم را برجسته می‌کند و بخش سوم حاوی توصیه هایی است که مکانیسم های پشتیبانی فرآیند را نیز در بر می‌گیرد.
در بخش مسائل افغانستان به مسائل انسانی، حقوق بشر به ویژه حقوق زنان و دختران، حقوق اقلیت های مذهبی و قومی، امنیت و تروریزم، مواد مخدر، توسعه، چالش های اقتصادی و اجتماعی، گفتگو، حکومت داری و حاکمیت قانون به عنوان مشکلات اساسی اشاره شده است. در مقدمه بخش توصیه ها آمده است که بسیاری از بازیگران بین‌المللی از تعامل بین‌المللی بیشتر حمایت می کنند؛ اما با یک روش هماهنگ، منسجم و منظم، که نتایج آن برای همه طرف‌ها روشن باشد. در زمینه توصیه ها، نگارنده ارزیابی نقشه راهی را ترسیم کرده است که در آن امارت باید گام های مشخصی بردارد و در نهایت افغانستان به عنوان یک کشور رسمی از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته شود.
توصیه اول از جامعه بین‌المللی می خواهد که نیازهای فوری افغان ها را از طریق اعتماد سازی برآورده کند. به عنوان مثال، کمک ها باید منظم تر و پایدارتر شود، به ویژه در زمینه امنیت غذایی، معیشت و بهداشت.
همچنین توصیه می شود که کمک های بین‌المللی که نیازهای اساسی افغان ها را برآورده می کند، گسترش یابد.
مذاکرات اقتصادی و اصلاحات برای بازسازی اقتصادی باید آغاز شود تا بتوان موانع مختلف را برطرف کرد. ممکن است موانعی بر سر راه ترانزیت منظم، تجارت و سایر وسایل ارتباط بین افغانستان و جهان وجود داشته باشد و گام های دیگری باید برداشته شود تا افغان ها حقوق سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خود را درک کنند.
توصیه دوم خواستار همکاری در زمینه های امنیتی، منطقه‌ای و سیاسی است. به عنوان مثال، حمایت از همکاری امنیتی دوجانبه و چندجانبه؛ حمایت از کوشش های بین المللی علیه مواد مخدر؛ تقویت مرزهای بین المللی، از جمله کنترل موثر مرزها؛ توسعه همکاری و کمک بین المللی که از اولویت های منطقه ای و بین المللی حمایت می کند. بازنگری و به‌روزرسانی فهرست تحریم‌های سال ۱۹۸۸ توسط م.م و از سرگیری تدریجی تعاملات دیپلماتیک در داخل افغانستان.
در بخش سوم توصیه ها، نقشه مسیر ادغام مجدد دولت افغانستان با نظم بین المللی ارائه شده است که بخش بسیار مهمی است. در این نقشه ابتدا تعهدات دولت افغانستان مشخص شده است، به عنوان مثال از افغانستان خواسته شده است منشور م.م و تمام کنوانسیون هایی را که افغانستان قبلاً تصویب کرده است، بپذیرید و زمینه را برای ایجاد یک دولت فراگیر از طریق گفتگوهای بین الافغانی فراهم کنید. در بخش توصیه، از جامعه بین المللی نیز درخواست شده است که روابط با امارت را به حالت عادی بازگرداند.
مکانیزم‌های پشتیبانی تعامل، آقای سینرلی اوغلو سه مکانیزم را برای حمایت از تعامل در پاراگراف چهارم توصیه‌ها پیشنهاد می‌کند:
الف: فرمت گروهی بزرگ که توسط م.م رهبری می‌شود، در سطح نمایندگان ویژه بسیاری از کشورها برای افغانستان برگزار می‌شود. نشست دوحه بر اساس این توصیه برگزار می‌شود که سومین آن برای 30 جون برنامه ریزی شده است.
امارت مخالفتی با فرمت نشست دوحه ندارد، اما آنچه مهم است این است که درباره چه چیزی بحث می‌شود، شرکت‌کنندگان چه کسانی هستند و مشارکت امارت چگونه در نظر گرفته می‌شود. به دلیل اختلاف نظر در این موارد، امارت از شرکت در نشست دوم دوحه خودداری کرد.
ب: یک گروه تماس بین‌المللی، که گروه کوچکتری نسبت به نشست بزرگتر دوحه خواهد بود. این گروه کوچک اقدامات و استراتژی‌ها را در میان شرکای بین‌المللی هماهنگ می‌کند، تعامل را مستمر و فشرده خواهد کرد و به تعامل با دولت افغانستان ادامه خواهد داد. با توجه به موج‌های جدید رقابت ژئوپلیتیکی و دوری، بی اعتمادی و اختلاف نظر بین کشورهای منطقه‌ای و غربی، م.م. موفق نشد گروه تماس بین‌المللی را به وجود بیاورد. پس از افزایش اختلافات بین امریکا، روسیه و چین، کشورهای عضو نتوانستند نشست ترویکا پلاس افغانستان را از سال 2022 برگزار کنند. با توجه به دوری و بی‌اعتمادی این کشورها به نظر نمی رسد که م.م. در ایجاد یک گروه تماس بین‌المللی موفق نخواهد شد.
ج: نماینده ویژه سازمان ملل متحد برای تسهیل تعامل با طرف‌های بین‌المللی، افغانی و ماموریت نماینده ویژه، تسهیل دیپلماسی بین افغانستان و جامعه جهانی و نیز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی خواهد بود. امارت انتصاب یک نماینده ویژه را کاری بی‌فایده می‌داند. برخی دیگر از کشورهای منطقه نیز درباره تعیین نماینده ویژه دیگر در حضور یوناما سوال دارند.
اولاً، دولت افغانستان از طریق سازوکارهای دوجانبه با بسیاری از کشورها در تماس است، بنابراین می تواند از طریق مکانیزم های دوجانبه با کشورهای غربی درباره همه چیز بحث کنند و راه حل‌هایی برای چالش‌ها بیابند.
دوم، بحث گفتگوهای بین الافغانی قبل از 15 اگست 2021 مطرح شد. زیرا در آن زمان انتقال قدرت در افغانستان یک ضرورت بود که این امر نیز انجام شد. قبل از اگست 2021، گفتگوهایی بین امارت و شرکای رژیم کابل صورت گرفت. اکنون که انتقال قدرت صورت گرفته است، رژیم کابل عملاً ناپدید شده و امارت عملاً بر کل کشور حکومت می کند.
بنابراین، اگر گفت‌وگوی بین الافغانی وجود داشته باشد، بین چه کسی خواهد بود؟ زیرا یک طرف مذاکرات بین الافغانی که در آن زمان قدرت سیاسی داشت، عملا دیگر وجود ندارد. سوم، در حضور یوناما، تعیین یک نماینده ویژه دیگر غیر ضروری است. وزارت امور خارجه ا.ا.ا با یوناما ارتباط کاری منظم دارد، بنابراین در حضور یوناما، نماینده ویژه اضافی چه فعالیت هایی را انجام خواهد داد؟
نتیجه گیری تاکنون، توافق اولیه برای بحث درباره دستور کار اولیه نشست سوم دوحه، که شامل مسائل مالی و بانکی، مبارزه با مواد مخدر و معیشت جایگزین و در صورت امکان، مسائل مربوط به تغییرات آب و هوایی است، وجود دارد. از دستور کار اولیه به نظر می رسد در نشست سوم دوحه موضوعات بحث برانگیز مطرح نخواهد شد. ترکیب این نشست هنوز مشخص نیست.
اما با نگاهی به نتایج نشست دوم دوحه و بحث های اولیه کنونی، به نظر می رسد برگزارکنندگان و میزبانان این نشست کوشش میکنند تا این ترکیب جنجالی نشود. چرا که یکی از دلایل عدم شرکت امارت در جلسه قبلی، ترکیب جلسه بود که فراگیر نبود.
علاوه بر تمام اینها ممکن است امارت اسلامی زمانی تصمیم به شرکت در این نشست بگیرد که شرح نهایی نشست سوم دوحه توسط م.م با وزارت امور خارجه امارت شریک شود.
