بخش دهم
نویسنده: اسماعیل یعقوبی
رژیم بی‌کفایت جمهوریت با ناتوانی خود عملاً فرصت چور و چپاول گمرکات و بنادر را توسط جنگ‌سالاران و رهبران حزبی خودخوانده مهیا ساخته بود. دوستم نیز با استفاده از این نقطه‌ضعف‌ها در آن زمان توانست نفوذ خود را بر بندر حیرتان گسترش داده و درآمدهای گمرکی وقت را در اختیار گیرد.
ابعاد افسارگسیختهٔ فساد مالی در حیرتان را می‌توان در گزارش مؤسسهٔ «گزارش جنگ و صلح» (IWPR) یافت؛ گزارشی که در حدود سال‌های ۲۰۱۴–۲۰۱۵ منتشر گردید و مشخصاً در مقاله‌ای با عنوان «Dostum Denies Hoarding Customs Cash» به نقل از محمد رحیم، مدیر وقت گمرک بلخ، می‌گوید که «بدون اجازهٔ دوستم، هیچ اتفاقی در حیرتان نمی‌افتد». جالب این‌که دوستم تنها در یک مورد، حدود ۳۰۰ میلیون افغانی را به‌عنوان «حسن نیت» به کابل ارسال نمود، اما باقی درآمدها ناپدید گردیدند.
بر سفرهٔ چپاول درآمدهای حیرتان اما دوستم تنها نبود؛ بلکه در کنار وی عطا محمد نور و محقق، دو جنگ‌سالار بدنام دیگر نیز حضور پررنگی داشتند. ادارهٔ عالی مبارزه با ارتشاء و فساد اداری در سال ۱۳۹۱ ادعا نمود که پنج پروندهٔ فساد اداری را به ادارهٔ عالی مبارزه با ارتشاء و فساد اداری فرستاده است؛ پرونده‌های ضخیمی که حامل نام‌های دوستم، محقق و عطا محمد نور بود و در آن ذکر شده بود که افراد مذکور عواید گمرک را میان تنظیم‌های‌شان تقسیم می‌کردند.
جدا از حیف‌ومیل درآمدهای گمرکی، اخاذی و رشوه‌خواری دو شیوهٔ دیگر مزدوران دوستم برای پر نمودن جیب‌های‌شان بود. نیروهای دوستم در این مدت از تجار و رانندگان موترها رشوه‌های هنگفت طلب می‌کردند. طبق گزارش ادارهٔ مبارزه با فساد اداری در سال ۲۰۱۸، اخاذی سیستماتیک در حیرتان سالانه میلیون‌ها دالر زیان به اقتصاد افغانستان وارد می‌کرد. ناگفته نماند که در همان سال، بستن موقت بندر توسط حامیان دوستم «به‌خاطر زندانی شدن قیصاری و برگشت دوستم از تبعید» روزانه بیش از یک میلیون دالر خسارت اقتصادی در پی داشت.
بندر حیرتان، که می‌توانست ستون اقتصاد ملی افغانستان باشد، در سایهٔ نفوذ و طمع عبدالرشید دوستم و دیگر هم‌کیشان وی به یکی از تاریک‌ترین مراکز فساد مالی در تاریخ کشور تبدیل شد. از تصاحب درآمدهای گمرکی تا اخاذی و رشوه‌ستانی، دوستم نه‌تنها پایه‌های اقتصاد را سست کرد، بلکه به بی‌اعتمادی عمومی و سقوط مشروعیت سیاسی رژیم جمهوریت نیز یاری رساند.
در تمام این مدت نه‌تنها رژیم جمهوریت، بلکه اشغالگران آمریکایی نیز به‌خاطر منافعی که در فساد این چهره‌های بدنام نظیر دوستم داشتند، جلو آن‌ها را نگرفتند؛ بلکه در مواردی به‌خاطر پول‌های هنگفت، ماهوار به آنان می‌فرستادند. بر اساس گزارش‌های رسانه‌های معتبر، به‌ویژه مصاحبه‌ای که در سال ۲۰۲۳ در مجلهٔ رولینگ استون منتشر شد، ادعایی مبنی بر پرداخت ۱۰۰ هزار دالر ماهانه از سوی ایالات متحده (به‌عنوان نمایندهٔ غرب) به عبدالرشید دوستم، مارشال سابق افغانستان و رهبر حزب جنبش ملی اسلامی، مطرح شده است.
سرنوشت بندر حیرتان نمادی از فروپاشی رژیمی بود که به‌جای خدمت به ملت، به صحنهٔ رقابت و غارت میان جنگ‌سالاران تبدیل شده بود. در حالی‌که مردم از فقر، بیکاری و ناامنی رنج می‌بردند، اربابان قدرت در شمال کشور از خون ملت، کاخ‌های بلند و حساب‌های بانکی خارجی ساختند. حیرتان نه‌فقط بندری تجاری، بلکه آیینه‌ای از چهرهٔ واقعی جمهوریتی بود که در فساد و بی‌عدالتی غرق گردیده بود.
توجه: نوشته ها، مقالات و نظریات منتشر شده از صدای هندوکش تنها بیانگر نظر نویسندگان است، موافقت صدای هندوکش برایشان شرط نیست.
