از ابتدای اشغال افغانستان توسط آمریکا، زلمی خلیلزاد همواره به‌عنوان مهره‌ای کارآمد در اختیار آمریکا بوده و نقش‌های متفاوتی در سیاست این کشور پیرامون افغانستان بازی کرده است.
خلیلزاد، دیپلمات برجسته آمریکایی-افغان‌تبار در سال‌های آخر جمهوریت، به‌عنوان فرستاده ویژه آمریکا در امور صلح افغانستان، مأموریت‌های کلیدی در مقاطع مختلف داشته و تأثیرات عمیقی بر تحولات افغانستان گذاشته است.
خلیلزاد را می‌توان پل ارتباطی میان آمریکا و تحریک طالبان در مذاکرات دوحه خواند؛ مذاکراتی که سرانجام به فروپاشی رژیم فاسد جمهوریت، برگشت طالبان به قدرت و فرار سیاسیون بدنام از این کشور انجامید.
از آن‌جایی‌که خلیلزاد نقش اساسی را در مذاکرات دوحه ایفا نمود، یقیناً اکثریت چهره‌های بدنام جمهوریت، در جریان مذاکرات با تعریف و تمجیدهای بی‌شمار از خلیلزاد سعی در جلب توجه وی داشته و از این طریق می‌خواستند جایگاه بهتری برای خود در مذاکرات بین‌الافغانی مهیا نمایند.
این افراد اما بعد از بی‌نتیجه ماندن مذاکرات بین‌الافغانی و قدرت گرفتن دوباره طالبان در افغانستان، مقصر اصلی سقوط ذلت‌بار رژیم جمهوریت را عملکرد زلمی خلیلزاد خوانده و با واکنش‌های تند بی‌شماری وی را به فریب دادن سیاسیون حکومت سرنگون‌شده متهم نمودند.
از همین جهت هرگاه به اظهارات چهره‌های فراری و فاسد جمهوریت نگاهی بیندازیم، دو دیدگاه متفاوت را از هرکدام‌شان خواهیم دید؛ دیدگاهی که در یکی از آن‌ها خلیلزاد را فرشته نجات خود می‌دانند و در دیگری اما همین چهره را سبب فلاکت و برچیده شدن بساط چور و چپاول‌شان از این کشور برمی‌شمارند.
به‌عنوان مثال: محمد محقق، در اوایل روند صلح (اکتبر ۲۰۱۸) طی یک نشست در کابل اظهار داشت: «زلمی خلیلزاد یک دیپلمات با تجربه است و ما امیدواریم که با آمدن او، صلحی که حقوق همه اقوام را تضمین کند، به دست آید.»
این اظهارات در زمانی مطرح شد که محقق هنوز امیدوار بود خلیلزاد بتواند طالبان را به مذاکره با دولت وادار کند و منافع اقوام «تمام چهره‌های فاسد جمهوریت» را در نظر بگیرد. وی در آن زمان از نقش خلیلزاد به‌عنوان یک میانجی بالقوه حمایت می‌کرد.
در ماه جون ۲۰۲۱، محقق که به‌تازه‌گی ماهیت واقعی خلیلزاد را درک کرده بود، در یک سخنرانی عمومی گفت: «ما به خلیلزاد اعتماد کردیم، اما او ما را فروخت و پشت ما را خالی کرد.» اظهاراتی که به‌وضوح نشان‌دهنده احساس فریب‌خوردگی او از نقش خلیلزاد بود.
امرالله صالح دیگر چهره فاسد جمهوریت نیز دیدگاه‌های متفاوتی در مورد زلمی خلیلزاد بر زبان آورده است. وی در دسمبر ۲۰۱۸، در یک مصاحبه با طلوع‌نیوز گفت: «اگر خلیلزاد بتواند طالبان را به میز مذاکره بیاورد و خشونت را کاهش دهد، این به نفع امنیت کشور است.»
این اظهارات نشان‌دهنده دیدگاه مثبت اولیه صالح بود، زمانی که هنوز تصور می‌کرد، خلیلزاد ممکن است جایگاه مقامات جمهوریت را در روند صلح تقویت کند؛ خوش‌بینی‌هایی که با گذشت مدت‌زمانی نه‌چندان زیاد جای خود را به انتقادات تند و اتهامات بی‌شمار بدل نمود.
صالح نیز زمانی‌که بر واقعیت ماجرا پی برد، به یک‌باره دیدگاه تندی در مقابل خلیلزاد اتخاذ نموده و در هر نشست و مجلسی از وی به‌عنوان فریب‌کار و شخصیت چندچهره یاد می‌کرد.
وی در سال ۲۰۲۰، در صفحه ایکس خود نوشت: «زلمی خلیلزاد ضمائم محرمانه توافق دوحه را از ما پنهان کرد و به‌جای صلح، تسلیم شدن به طالبان را پیش برد.»
صالح باری دیگر پس از سقوط جمهوریت در سپتمبر ۲۰۲۱ در صفحه ایکس خود اظهار داشت که: «خلیلزاد طراح نیرنگ بزرگ بود. او با لبخند، افغانستان را به طالبان فروخت.» او در موارد دیگری نیز خلیلزاد را مسئول مستقیم فروپاشی جمهوری می‌دانست و او را به خیانت متهم می‌کرد.
سفر اخیر هیئت آمریکایی با همراهی زلمی خلیلزاد به افغانستان، درحالی‌که به وقوع پیوست که چهره‌های بدنام جمهوریت انتظار برخورد دیگری از حکومت ترامپ با طالبان داشتند، جریانی که تمام خواب‌های آشفته فراریان را از بین برد و آخرین دریچه‌ی امیدشان را به‌کلی منهدم ساخت.
سفر خلیلزاد به افغانستان زیر سیطره حکومت طالبان اما، خشم فراریان جمهوریت را برانگیخته و زخم‌های عمیق‌شان را تازه نمود؛ از همین جهت باری دیگر خلیلزاد را با موجی از اتهامات و افتراهای گوناگون هدف قرار داده و لقب معمار سقوط را بر وی گذاشته‌اند.
توجه: نوشته ها، مقالات و نظریات منتشر شده از صدای هندوکش تنها بیانگر نظر نویسندگان است، موافقت صدای هندوکش برایشان شرط نیست.
