در بیست‌سال اداره دست‌نشانده جمهوریت و حتی قبل از آن، زمانی که این سرزمین در اسارت جنگ‌های ویران‌گر داخلی جنگ‌سالاران قرار داشت، از معادن افغانستان همچون ابزاری علیه ملت افغان‌زمین استفاده شده و این نعمات الهی را به بلاهای آسمانی مبدل نموده بودند.
در زمان جنگ‌های داخلی، معادن افغانستان هرچند اندک مورد استخراج قرار می‌گرفتند، با آن‌هم این رهبران بدنام از استخراج آن‌ها به عنوان سوخت جنگ‌های خود کار گرفته و دوام نبردهای ویران‌گرشان در مقیاس بالایی به استخراج این معادن بستگی داشت.
دره پنجشیر که غنی از معادن زمرد بود، زیر سایه سرد احمدشاه مسعود و باند تبه‌کارش قرار داشت و مسعود و پیروانش از فروش زمرد همچون راهی برای تأمین هزینه‌های جنگ علیه مخالفانش استفاده می‌کرد.
معادن جوزجان و فاریاب در شمال افغانستان تحت کنترل عبدالرشید دوستم قرار داشت و وی به‌طور مستقیم از این معادن برای تقویت قدرت نظامی و سیاسی‌اش استفاده می‌نمود.
اسماعیل خان اما در هرات و غرب افغانستان، معادن سنگ مرمر و دیگر منابع طبیعی آن مناطق را تصرف نموده و از آن‌ها برای تأمین مالی نیروهایش و آماده‌سازی آنان برای روشن نگه‌داشتن جنگ‌های ویران‌گر داخلی بهره می‌برد.
بعد از اشغال افغانستان توسط آمریکا و روی‌کار آمدن اداره دست‌نشانده جمهوریت، آینده معادن افغانستان در اختیار آمریکایی‌ها قرار گرفته و با سرقت بی‌پیشینه‌ای روبرو شد.
در آن زمان، اگرچه وزارت معادن به شکل نمادین وجود داشت و دارای تشکیلاتی با معاش‌های نجومی بود، اما در حقیقت سیاسیون دست‌نشانده غرب هیچ‌گونه تصرفی در معادن افغانستان نداشتند و بدون اجازه بادارانشان توان قراردادنمودن حتی یک وجب از معادن را نیز نداشتند.
این حقیقت تلخ هرچند از سوی رسانه‌های اجیر داخلی کتمان می‌شد، اما رادیو “WDR2” آلمان، در یک بخش کوتاه خبری، خبر کشف معدن “لیتیوم” در افغانستان را به گونه‌ای متفاوت از تمام رادیوهای فارسی‌زبان و خبرگزاری‌های جهان اعلام داشت.
این رادیو گفت: «ارتش آمریکا یک معدن بزرگ “لیتیوم” در افغانستان کشف کرده است؛ نه تنها از لیتیوم برای سیستم‌های کامپیوتری دقیق‌ترین استفاده‌ها می‌شود، بلکه کاربرد این فلز در سلاح‌های جنگی، تحول بزرگی را در حد یک چرخش عظیم در سلاح‌های جنگی به وجود خواهد آورد.»
جالب این‌جاست که این بخش خبری دیگر تکرار نشد و هیچ خبرگزاری در جهان چنین شفاف درباره سه نکته یاد شده در بالا خبر نداد:
۱. کاربرد در سیستم کامپیوتری
۲. کاربرد در تولید سلاح نظامی
۳. کشف آن توسط ارتش آمریکا.
نکته سوم، یعنی تصاحب نظامی این معدن و اعلام این کشف توسط یک جنرال آمریکایی، که خبرگزاری‌ها، ارزش آن را بالغ بر یک هزار میلیارد دالر برآورد کرده بودند.
ناگفته نماند که رادیوی مذکور در پایان این خبر اضافه نمود که اگر بخش اندکی از درآمد ناشی از این معدن صرف امور افغانستان شود، این کشور به یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای منطقه تبدیل خواهد شد.
استیفن لیدمن از محققان آمریکایی نیز در مقاله‌ای تحت عنوان “آمریکا و غارت معادن غنی افغانستان” نوشته بود که تجاوز بی‌پایان آمریکا در افغانستان، نه تنها هیچ ارتباطی با مبارزه علیه تروریسم ندارد، بلکه اهداف حضور آمریکا در افغانستان عبارت‌اند از: کنترل کشور، استعمال آن برای امتداد لوله‌های گاز و نفت، به محاصره کشیدن چین و روسیه از طریق پایگاه‌های نظامی و غارت منابع غنی معدنی افغانستان که احتمالاً تریلیون‌ها دالر ارزش دارد.
این چور و چپاول معادن و بی‌سرنوشتی آن‌ها توسط اشغالگران و مزدوران‌شان تا آخرین روزهای جمهوریت ادامه داشت و منفعت آن‌ها هرکسی جز ملت رنج‌دیده افغانستان را دربر می‌گرفت.
از زمان روی‌کار آمدن حکومت سرپرست و کوتاه‌شدن دست اشغالگران و اجیران‌شان از معادن افغانستان، فرصتی استثنایی فراهم گردید تا آن‌طور که لازم است از معادن و منابع طبیعی افغانستان برای تأمین منافع ملی استفاده شده و به معنای واقعی کلمه منبع خیر برای افغان‌ها واقع شود.
توجه: نوشته ها، مقالات و نظریات منتشر شده از صدای هندوکش تنها بیانگر نظر نویسندگان است، موافقت صدای هندوکش برایشان شرط نیست.
