پیوندهای خاموش میان اسماعیل خان و ایران «تهاجم فرهنگی؛ زخم پنهان هرات»:
در دهه‌های اخیر، طی سال‌های متوالی، افغانستان و مردم رنج‌دیده آن شاهد اشکال مختلفی از تهاجم بوده است؛ از تهاجم و اشغال نظامی و سیاسی گرفته تا تهاجم فکری و فرهنگی.
در این میان، یکی از تلخ‌ترین و تاریک‌ترین فصل‌های تاریخ معاصر افغانستان، دوران حاکمیت اسماعیل‌خان بر ولایت هرات است؛ روزگاری که در آن، جنوب‌غرب کشور، به‌ویژه شهر باستانی هرات، در حالی‌که زیر چکمه‌های اشغال نظامی آمریکا و متحدانش دست‌وپا می‌زد، از درون نیز در آتش تهاجم فرهنگی می‌سوخت.
اسماعیل‌خان که پس از فرار از زندان طالبان با حمایت مستقیم حکومت ایران مجدداً به قدرت رسید، همواره روابط نزدیک و تنگاتنگی با نهادهای استخباراتی و فرهنگی ایران داشت؛ روابطی‌که به‌زودی، زمینه گسترش دامنه نفوذ فرهنگی ایران در هرات را فراهم نمود؛ نفوذی که در مدارس، مکاتب، رسانه‌ها و مساجد، لابلای مردم ریشه دوانده بود.
یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های تهاجم فرهنگی ایران در هرات، ترویج زبان فارسی با لهجه و واژه‌های ایرانی بود؛ در آن زمان بسیاری از مکاتب خصوصی و مراکز فرهنگی، کتب درسی ایرانی را تدریس می‌کردند و با حذف تدریجی گویش و لهجه بومی هرات، نسلی را تربیت کردند که با واژه‌ها، اصطلاحات و لحن ایرانی تکلم می‌کردند.
تلویزیون‌ها، رادیوها و روزنامه‌هایی که در این دوره فعال شدند، اکثراً یا توسط ایران حمایت مالی می‌شدند و یا از الگوی رسانه‌ای حکومت ایران تقلید می‌کردند؛ ابزار مهلکی‌که تهاجم فرهنگی ایران را در زمان امارت خودخوانده اسماعیل خان به درون خانه‌های مردم این دیار کشانده بود.
نشر و پخش سریال‌ها، فیلم‌ها، برنامه‌های مذهبی و فرهنگی ایرانی با محتوای خاص، در طول زمان حاکمیت اسماعیل‌خان، افکار عمومی را به سمت فرهنگ و سبک زندگی ایرانی سوق می‌داد.
در کنار بُعد زبانی و رسانه‌ای، بعد مذهبی تهاجم فرهنگی ایران نیز در هرات به‌طور بی‌سابقه‌ای گسترش یافت؛ مساجد، حسینیه‌ها و مراکز دینی با بودجه مستقیم ایران ساخته شده و تبلیغ تعریف خاصی از تشیع و فرهنگ عزاداری ایرانی به‌ویژه در ایام محرم، به شکلی بی‌سابقه رواج یافت.
این مسأله نه‌تنها تفاوت‌های مذهبی را در جامعه هرات پررنگ نمود، بلکه بستر اختلافات مذهبی را پهن نموده و تخم نفاق را نیز در جامعه متحد هرات کاشت و سبب شد تا همزیستی مسالمت‌آمیز اقوام و مذاهب، که سال‌ها با آرامش در کنار یک‌دیگر زندگی می‌کردند، آسیب ببیند.
در این مدت، سیاست‌های فرهنگی ایران در پوشش فعالیت‌های مذهبی، عملاً به ابزار نفوذ سیاسی تبدیل شد و وحدت اجتماعی مردم هرات را هدف قرار داد.
هم‌زمانی تهاجم فرهنگی ایران با تهاجم و اشغال نظامی آمریکا و متحدانش، فرصت مقاومت فرهنگی را از مردم گرفت؛ چراکه تمرکز اکثریت جامعه بر مسائل امنیتی و نظامی بود و از همین‌رو، تهاجم فرهنگی کمتر مورد توجه قرار گرفت و با سکوت و یا حتی همراهی برخی چهره‌های ننگین وقت، مانند اسماعیل‌خان، تقویت گردید.
در نتیجه باید گفت که دوران حکومت اسماعیل‌خان در هرات، نه‌تنها آغازگر مرحله‌ای جدید از نفوذ ایران در افغانستان بود، بلکه هویتی جدید و غیر اصیل را بر نسل نو تحمیل کرد؛ هویتی که ریشه در فرهنگ و باورهای بیگانه داشت و در تضاد با سنت‌ها، ارزش‌ها و اصالت تاریخی مردم این سرزمین قرار می‌گرفت.
ادامه دارد…
توجه: نوشته ها، مقالات و نظریات منتشر شده از صدای هندوکش تنها بیانگر نظر نویسندگان است، موافقت صدای هندوکش برایشان شرط نیست.
