دو دهه گذشته تحت نام جمهوریت، با شعارهای شیرین و فریبنده آغاز شد، اما با اوج فساد، قتل‌عام، اشک یتیمان و بیوه‌گان، و فرار سیاستمداران فاسد از مردم افغانستان به پایان رسید. بیست سال، کشور و ملت همچون بزغاله بُزکشی در دست فاسدان، جنگ‌سالاران، قاتلان، و اشخاص منفور پیچ و تاب خوردند، اما در نهایت صحنه را در حالی ترک کردند که جز خاک و خون چیزی در آنجا وجود نداشت.
این نظام سهم‌بندی شده، قدرت‌های تقسیم‌شده در بُن و حاکمیت زور و جبر به پایان رسید، اما تاریخ سیاه و داستان‌های بدفرجامش پایانی ندارد. بنای جمهوریت بر شِن‌های فساد استوار بود، به جای اراده مردم، تلاش برای رضایت بیگانگان صورت می‌گرفت، چوکی‌های وزارتخانه‌ها در بازار معاملات تقسیم می‌شد، ثروت ملی خوراک جیب‌های شخصی شده بود، مقامات به جای حفاظت از ملت، غرق در فکر خانه‌ها، حساب‌ها، و پاسپورت‌های خارجی خود بودند. عدالت تنها یک نام بود، اما در عمل چهره واقعی‌اش ظلم، دروغ، فساد، و بی‌عدالتی بود. صدای مردم هیچ ارزشی نداشت، حقوق فقرا پایمال می‌شد، حتی معاشات نظامیان و حقوق کشته‌شدگان نیز خورده می‌شد. این نظام به جای برآوردن آرزوهای مردم، به دشمن مردم تبدیل شده بود.
اکنون و پیشتر، خود مقامات جمهوریت گهگاهی به فساد، دزدی‌ها، و سایر جنایات اعتراف کرده‌اند و پرده از روی یکدیگر برداشته‌اند. الهام هوتکی رئیس تدارکات آن زمان، در اظهارات اخیر خود بار دیگر از یک سری فسادها و جنایات پرده برداشت. او گفته بود: «۸۰۰ میلیون دالر در وزارت دفاع ملی گم شد، معاشات عساکر خیالی را رهبران می‌گرفتند، قراردادی‌ها به عساکر گوشت خر و سگ می‌دادند، در ساخت یک مکتب نیم میلیون دالر دزدی می‌شد، در ساخت یک کیلومتر سرک کم‌وبیش یک میلیون دالر فساد صورت می‌گرفت، بندهای آب به فرمایش کشورهای همسایه ساخته می‌شد و اگر کشور همسایه در آن ضرر می‌دید، اجازه ساخت آن بند داده نمی‌شد. جمهوریت مثال یک کثافت‌دانی را به خود گرفته بود و هر جا را که جستجو می‌کردی، بوی فساد از آن بلند می‌شد.
نویسنده کتاب «تاریخ پنهان جنگ افغانستان» در جایی می‌نویسد: افغانستان گودال سیاه پول بود، در اوایل جمهوریت پروژه‌ای تحت عنوان «آموزش شستن دست‌ها به افغان‌ها» آغاز شد، که ۸۰۰ میلیون دالر نزدیک به آن مصرف شد. در کاخ سفید از آن ابراز خوشحالی شد، اما وقتی ما به افغانستان آمدیم، افغان‌ها پنج وقت وضو می‌گرفتند؛ همه چیز را می‌فهمیدند، ما حیرت‌زده ماندیم، اما دیگر خیلی دیر بود. او می‌گوید: هرگاه پرونده فساد و جرم یکی از مقامات جمهوریت را پیش می‌بردیم، ریشه‌های فساد حتی تا کاخ سفید می‌رسید، این نظام بسیار فاسدی بود.
حنیف اتمر، وزیر خارجه در دوران جمهوریت در اکتوبر ۲۰۲۲ گفت: ما همه دزدی می‌کردیم، پس نظام چگونه می‌توانست ادامه یابد. در سال ۲۰۲۲ ظاهر قدیر گفت: افرادی چون غنی، محب و فضلی حکام کشور بودند، جمهوریت خود به خود سقوط می‌کرد. او می‌گوید، در نظام گذشته فساد و غصب به اوج رسیده بود و تمام مقامات آن مأمورین آمریکا بودند.
جان ساپکو، رئیس اداره سیگار (ادارۀ نظارت بر کمک‌های امریکا در افغانستان) نیز در گزارش خود گفته بود که «مقامات دولتی در پی سوءاستفاده جنسی از بیوه‌گان نیروهای افغان بودند.» امروز که خود مقامات جمهوریت به خیانت‌ها، دروغ‌ها و فسادهایشان اعتراف می‌کنند، این گواهی آشکاری است که نظام آن‌ها در برابر مردم ایستاده بود و به جای خدمت به مردم، به آن‌ها خیانت می‌کرد.
جمهوریت، سوداگر زحمت‌ها، قربانی‌ها و امیدهای مردم افغان بود؛ مقاماتش بر سر وطن، با خون و گوشت مردم کاخ‌ها ساختند، اما توانایی حفاظت از وطن را نداشتند. اکنون که خود دهان باز می‌کنند، به ملت تنها این را می‌گویند که ما بر شما سرچپه حکومت کردیم و بس. این اعترافات حقایق پنهانی را آشکار می‌سازند که مردم سال‌ها و سال‌ها با چشمان خود دیده بودند. جمهوریت خود با سخنان خود، خود را محاکمه کرد و به مردم گفت که ما عامل تباهی شما بودیم.
توجه: نوشته ها، مقالات و نظریات منتشر شده از صدای هندوکش تنها بیانگر نظر نویسندگان است، موافقت صدای هندوکش برایشان شرط نیست.
