احمدشاه مسعود در تاریخ معاصر افغانستان یکی از چهره‌هایی است که با شنیدن نامش، در ذهن افغان‌ها از یک سو مبارزه با اتحاد شوروی تداعی می‌شود، اما از سوی دیگر اعمال ناپسند این شخص از جمله جاسوسی، تعصب قومی و دیگر موارد به وضوح نمایان می‌گردد.
احمدشاه مسعود در زمان تهاجم شوروی به شهرت ویژه‌ای دست یافت، اما این شهرت بیشتر بر اساس منافع غرب و توسط رسانه‌های خارجی و خبرنگاران فرانسوی خاص که از سوی استخبارات خارجی تمویل می‌شدند به وجود آمد. شهرت وی از طریق تبلیغات و تصویرسازی غرب‌گرایانه رشد کرد.
احمدشاه مسعود ظاهراً صدای مبارزه با اتحاد شوروی را سر می‌داد، اما فعالیت‌های عملی و برخی کلیپ‌های ویدیویی او نشان می‌دهد که این شخص بیشتر اوقات جنگ مسلحانه را حول محور منطقه، زبان و قوم خود می‌چرخاند.
احمدشاه مسعود آگاهانه تشکیلات خاصی را بر اساس قومیت‌های خاص ایجاد کرد، پیروان خود را در وزارت دفاع، استخبارات و پست‌های مهم دولتی منصوب نمود، که این اقدامات وحدت ملی اقوام افغانستان را از بین برد.
احمدشاه مسعود اقوام مختلف را برای منافع خود به عنوان ابزار استفاده کرد و آن‌ها را وسیله‌ای برای جنگ‌های نیابتی قرار داد. او با برخی از قوماندانان پشتون قراردادهای کوتاه‌مدت بست، اما وقتی نیازش برطرف شد از آن‌ها روی گرداند و همچنین در تشکیل ائتلاف شمال، حضور ازبک‌ها، هزاره‌ها و دیگر اقوام را بیشتر اوقات برای گسترش نفوذ خود به کار می‌گرفت.
احمدشاه مسعود در جریان رقابت‌های سیاسی داخلی خود نه تنها با حزب اسلامی، بلکه با بسیاری دیگر از گروه‌های جهادی درگیر جنگ داخلی شد، که این رقابت‌ها با حمایت استخباراتی دیگر نهادهای استخیاراتی داغ‌تر شد.
روابط احمدشاه مسعود با فرانسه، ایران، هند و حتی اتحاد شوروی خوب بود و از این طریق از آن‌ها حمایت استخباراتی، نظامی و مالی دریافت می‌کرد، اما در کنار آن، این روابط احمدشاه مسعود را به مهره‌ای در یک بازی نیابتی تبدیل کرد.
حادثه افشار در تاریخ ۱۱ و ۱۲ فبروری ۱۹۹۳ در غرب کابل علیه هزاره‌ها توسط شبه‌نظامیان احمدشاه مسعود، دوستم و سیاف رخ داد که یکی از خونین‌ترین حوادث جنگ داخلی افغانستان به شمار می‌رود.
بر اساس گزارش‌های دیده‌بان حقوق بشر (Human Rights Watch) و دیگران، بیش از ۱۰۰۰ نفر از هزاره‌ها در مناطق افشار و کارته سه توسط شبه‌نظامیان احمدشاه مسعود و سیاف کشته شدند و حدود ۷۰۰ تا ۷۵۰ نفر را افراد مسلح سیاف با خود بردند که برخی آزاد شدند و برخی هنوز ناپدید هستند.
حادثه افشار نمونه دردناکی از کشتار، خشونت و نفرت قومی در میان اقوام هزاره است که حافظه تاریخی افغانستان هرگز آن را فراموش نخواهد کرد و این تراژدی ناگوار چهره سیاه احمدشاه مسعود را به نسل‌های کنونی و آینده آشکار خواهد ساخت و او را به عنوان یک قاتل، جاسوس و بیگانه‌پرست معرفی خواهد نمود.
در برخی موارد احمدشاه مسعود با اتحاد شوروی آتش‌بس‌های موقت انجام داد و در دوران جهاد با شوروی اسناد و شواهدی نیز وجود دارد که گاهی اوقات با نیروهای شوروی روابط مستقیم برقرار کرده و تلاش می‌کرد تا دره پنجشیر را از تصرف نجات دهد.
در کتابی که توسط نویسنده با عنوان «سیاست روسها در افغانستان» نوشته شده است، چنین آمده که مسعود در جنگ‌های ضد افغانستان از روسها طرح می‌گرفت که این طرح‌ها برای افغانستان بسیار گران تمام شد.
در برخی کتاب‌ها و مقالات معتبر نیز آمده است که احمدشاه مسعود اولین توافقنامه را با روسها در سال ۱۹۸۲ امضا کرد که شامل سه مسئله بود: مذاکرات پنهانی اما مستقیم با روسها توسط حامیان ببرک، کمک نظامی مسعود در زمان جنگ و آزادی پنجشیر، اما در مقابل کلاینسویچ رئیس استخبارات به مسعود وعده قهرمان شدن داد؛ کلاینسویچ با مسعود چنین توافق کرد که مسعود به روسها حمله نکند، اگر هواپیمای روسها سقوط کرد، مسعود در نجات خلبان کمک کند و آن‌ها در مقابل به مسعود پول و اسلحه بدهند.
در توافق دوم بین احمدشاه مسعود و شوروی، پول مسعود به هفتصد هزار دالر آمریکا افزایش یافت و بر اساس این توافق، جنگ در پروان متوقف شد.
احمدشاه مسعود که اکثر مردم افغانستان او را به عنوان یک رهبر پروتکلی می‌شناسند، تا حد زیادی تنها با واژه پروتکل آشنا هستند، اما ماهیت اصلی پروتکل که بین شوروی‌ها و مسعود انجام شد، شامل موارد زیر بود:
۱. تعیین منطقه خاص برای تاجیک‌ها و دادن استقلال به آن‌ها.
۲. مسعود در منطقه خاص تاجیک‌ها به قول خودشان به تروریست‌ها اجازه فعالیت نخواهد داد.
۳. اگر مسعود در منطقه خاص تاجیک‌ها با تهدیدی روبرو شد، شوروی‌ها از او از نظر مالی، نظامی و تا حملات توپخانه‌ای و هوایی حمایت خواهند کرد.
۴. اختصاص سهم به نمایندگان خاص تاجیک‌ها در دولت مرکزی.
۵. استخدام تاجیک‌ها در گروه‌های نظامی و حفظ منافع تاجیک‌ها.
۶. بهبود امنیت و زندگی عادی در منطقه خاص تاجیک‌ها.
۷. فراهم کردن زمینه تجارت برای تاجیک‌ها توسط دولت.
۸. حفظ امنیت شاهراه حیرتان و کابل و خطوط لوله‌های گذشته، همچنین توقف تمام عملیات در مسیر سالنگ و حتی اینکه یک گلوله هم به روسها شلیک نخواهد شد.
۹. مسعود در یافتن شوروی‌های گمشده و کارمندان دولت وقت کمک خواهد کرد.
۱۰. عملیات در ۳۰ کیلومتری بزرگراه متوقف خواهد بود و در سایر مناطقی که عملیات علیه مجاهدین انجام می‌شود، مسعود همراه با دولت وقت و شوروی‌ها در این عملیات شرکت خواهد کرد.
این توافقنامه بین شهنواز تنی، جنرال گروموف و احمدشاه مسعود امضا شده بود، اختلافات مسعود و حکمتیار از همین جا آغاز شد که او همیشه با کمک لشکر ۴۰ام علیه اعضای حزب (حزب اسلامی) عملیات انجام می‌داد.
احمدشاه مسعود فردی خودخواه بود و همیشه برای به دست آوردن قدرت و حاکمیت به دنبال حامیان خارجی بود و همین انتظار بود که او بنیان جنگ‌های داخلی را گذاشت و مصیبت‌هایی را از خود به جا گذاشت که راه را برای تفرقه مردم هموار کرد و به دلیل رقابت‌های سیاسی، انگیزه‌ها و مسیر او منحرف شد. به جای نظام اسلامی او بنیان یک حکومت تنظیم‌محور و به جای وحدت ملی ائتلاف شمال را گذاشت.
توجه: نوشته ها، مقالات و نظریات منتشر شده از صدای هندوکش تنها بیانگر نظر نویسندگان است، موافقت صدای هندوکش برایشان شرط نیست.
